رتینوپاتی دیابتی چیست؟ آیا دیابت بینایی من را تهدید می‌کند؟

رتینوپاتی مرتبط با دیابت چیست؟ دیابت و بینایی

رتینوپاتی دیابتی (Diabetic Retinopathy) یکی از عوارض دیابت بر بینایی است. این بیماری زمانی رخ می‌دهد که سطح بالای قند خون به رگ‌های خونی شبکیه آسیب می‌زند. این رگ‌های خونی ممکن است متورم شده و نشت کنند یا بسته شوند و جلوی جریان خون را بگیرند.

گاهی اوقات نیز رگ‌های خونی غیرطبیعی جدیدی روی شبکیه رشد می‌کنند. همه این تغییرات می‌توانند باعث از دست رفتن بینایی شوند.

متن انگلیسی:

The longer you have diabetes and the less controlled your blood sugar is, the more likely you are to develop this eye complication.

ترجمه متن:

هر چه مدت ابتلا به دیابت بیشتر باشد و کنترل قند خون ضعیف‌تر انجام شود، احتمال بروز این عارضه چشمی بیشتر می‌شود.

(منبع)

این بیماری می‌تواند در افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ یا دیابت نوع ۲ ایجاد شود. بنابراین اگر دیابت دارید، انجام معاینه جامع چشم با گشاد شدن مردمک حداقل سالی یک‌بار بسیار مهم است.

سایر بیماری‌های چشمی مرتبط با دیابت

رتینوپاتی دیابتی شایع‌ترین علت کاهش بینایی در افراد دیابتی است، اما دیابت همچنین می‌تواند خطر ابتلا به بیماری‌های چشمی دیگر را نیز افزایش دهد:

• آب‌مروارید (کاتاراکت): دیابت احتمال ابتلا به آب‌مروارید را ۲ تا ۵ برابر افزایش می‌دهد و ممکن است باعث شود فرد در سنین پایین‌تری به آن مبتلا شود.
• آب‌سیاه زاویه باز: دیابت خطر ابتلا به نوعی آب‌سیاه به نام “زاویه باز” را تقریباً دو برابر می‌کند.

انواع رتینوپاتی دیابتی

رتینوپاتی دیابتی به دو نوع تقسیم می‌شود:

1. رتینوپاتی دیابتی اولیه (غیرتکثیری – NPDR)

   رتینوپاتی دیابتی غیرپرولیفراتیو یا NPDR (Non-proliferative diabetic retinopathy) مرحله اولیه بیماری چشمی ناشی از دیابت است و بسیاری از افراد مبتلا به دیابت آن را دارند.
   در این نوع شایع‌تر، رگ‌های خونی جدید رشد نمی‌کنند. دیواره رگ‌های خونی موجود در شبکیه ضعیف می‌شود و برآمدگی‌های کوچکی از دیواره رگ‌ها بیرون زده و گاهی مایعات یا خون به داخل شبکیه نشت می‌کنند. ممکن است رگ‌های بزرگ‌تر هم متسع و غیرطبیعی شوند. این وضعیت می‌تواند از خفیف به شدید پیشرفت کند.
   گاهی آسیب به رگ‌های شبکیه باعث تجمع مایع در بخش مرکزی شبکیه (ماکولا) می‌شود. اگر این ادم ماکولا باعث کاهش بینایی شود، درمان ضروری است تا از کاهش دائمی بینایی جلوگیری شود.

2. رتینوپاتی دیابتی پیشرفته (تکثیری – PDR)

   در رتینوپاتی دیابتی پرولیفراتیو یا PDR (Proliferative diabetic retinopathy) که نوع حاد بیماری چشمی ناشی از دیابت است، رگ‌های خونی آسیب‌دیده بسته شده و رگ‌های غیرعادی جدیدی در شبکیه پدیدار می‌شوند. این رگ‌های شکننده ممکن است به زجاجیه، ماده ژله‌مانند درون چشم، نشت کرده و عوارض جدی به دنبال داشته باشند.
   در نهایت، بافت اسکار ناشی از این رشد رگ‌های جدید می‌تواند باعث جدا شدن شبکیه از پشت چشم شود. همچنین اگر رگ‌های جدید مانع خروج طبیعی مایع از چشم شوند، فشار در چشم بالا می‌رود و ممکن است عصب بینایی آسیب ببیند و به آب‌سیاه (گلوکوم) منجر شود.

مراحل رتینوپاتی مرتبط با دیابت

در طول زمان، سطح بالای قند خون می‌تواند شبکه رگ‌های خونی ظریفی که به شبکیه خونرسانی می‌کنند را در سه مرحله دچار آسیب کند:

• رتینوپاتی زمینه‌ای (background retinopathy): برآمدگی‌های کوچکی در رگ‌ها ایجاد می‌شود که ممکن است مقدار کمی خونریزی داشته باشند ولی معمولاً تأثیری بر بینایی نمی‌گذارند.
• رتینوپاتی پیش‌تکثیری (pre-proliferative retinopathy): تغییرات شدیدتر و گسترده‌تر در رگ‌ها به وجود می‌آید که شامل خونریزی بیشتر به درون چشم است.
• رتینوپاتی تکثیری (proliferative retinopathy): در این وضعیت در شبکیه، عروق خونی تازه و بافت اسکار شکننده‌ای تشکیل می‌شود که به راحتی دچار خونریزی شده و می‌تواند به افت بینایی منجر شود.

اگر این مشکلات چشمی زود تشخیص داده شوند، با تغییر سبک زندگی و درمان می‌توان از بدتر شدن آن جلوگیری کرد.

علائم رتینوپاتی مرتبط با دیابت

ممکن است شما به رتینوپاتی دیابتی مبتلا باشید ولی از آن بی‌خبر باشید؛ زیرا این بیماری در مراحل اولیه معمولاً هیچ علامتی ندارد. اما با پیشرفت بیماری، علائم زیر ظاهر می‌شود:

• مشاهده اشکال شناور در میدان دید یا فلوترها (floaters)
• تاری دید
• تغییرات متناوب بین تاری و وضوح دید
• مشاهده نواحی تار یا خالی در میدان دید
• ضعف دید در شب
• درد یا قرمزی چشم
• مشاهده رنگ‌ها به صورت کمرنگ یا بی‌روح
• از دست دادن بینایی

علائم رتینوپاتی دیابتی معمولاً هر دو چشم را تحت تأثیر قرار می‌دهد. توجه کنید که این علائم لزوماً به معنی وجود رتینوپاتی دیابتی نیستند، اما باید فوراً بررسی شوند. منتظر نمانید تا زمان غربالگری بعدی فرا برسد.

در مراحل پیشرفته‌تر، رگ‌های خونی شبکیه ممکن است به داخل زجاجیه (مایع ژله‌ای داخل چشم) خونریزی کنند. در این حالت، ممکن است لکه‌های تیره یا رگه‌هایی مانند تار عنکبوت ببینید. گاهی این لکه‌ها خودبه‌خود برطرف می‌شوند، اما مراجعه فوری به چشم‌پزشک ضروری است. در صورت عدم درمان، اسکارهایی در پشت چشم ایجاد می‌شود و خونریزی می‌تواند ادامه پیدا کند یا بدتر شود.

علل رتینوپاتی مرتبط با دیابت

رتینوپاتی دیابتی می‌تواند در اثر انواع مختلفی از دیابت ایجاد شود، از جمله:

• دیابت نوع ۱
• دیابت نوع ۲
• دیابت نوع 3c
• دیابت بارداری

علت اصلی این بیماری، قند خون بالا به دلیل دیابت است. قند خون بالا به مرور زمان می‌تواند به دیواره داخلی رگ‌های خونی در سراسر بدن آسیب برساند. در رتینوپاتی دیابتی، رگ‌های خونی آسیب‌دیده در شبکیه تلاش می‌کنند تا خود را ترمیم کرده و مسیر جدیدی برای جریان خون ایجاد کنند.

در نتیجه، رگ‌های خونی جدید و شکننده‌ای روی سطح شبکیه رشد می‌کنند که ممکن است منجر به جداشدگی شبکیه و خونریزی در زجاجیه (مایع ژله‌ای داخل چشم) شوند. رگ‌های آسیب‌دیده همچنین ممکن است مایعاتی را به داخل شبکیه نشت دهند و باعث ایجاد ادم ماکولا شوند که می‌تواند منجر به تاری دید گردد.

چه کسانی در معرض خطر رتینوپاتی دیابتی هستند؟

عوامل خطر رتینوپاتی دیابتی شامل موارد زیر است:

• دیابت کنترل‌نشده یا سخت کنترل‌شونده
• فشار خون بالا (پرفشاری خون)
• کلسترول بالا (چربی خون)
• بیماری‌های قلبی مانند بیماری عروق کرونر
• بیماری مزمن کلیه یا نارسایی کلیه

در واقع تمام افراد مبتلا به دیابت، از جمله دیابت نوع ۱، نوع ۲ و دیابت بارداری در معرض ابتلا به رتینوپاتی دیابتی هستند و خطر این بیماری با طولانی شدن مدت ابتلا به دیابت افزایش می‌یابد.

متن انگلیسی:

Over time, more than half of people with diabetes will develop diabetic retinopathy. The good news is that you can lower your risk of developing diabetic retinopathy by controlling your diabetes.

ترجمه متن:

با گذشت زمان، بیش از نیمی از افراد مبتلا به دیابت به رتینوپاتی دیابتی مبتلا می‌شوند. خبر خوب این است که با کنترل دیابت خود می‌توانید خطر ابتلا به رتینوپاتی دیابتی را کاهش دهید.

(منبع)

زنان بارداری که دیابت دارند یا به دیابت بارداری دچار می‌شوند نیز در معرض خطر بالایی هستند. اگر باردار هستید و دیابت دارید، باید هرچه سریع‌تر معاینه کامل چشم انجام دهید و از پزشک درباره نیاز به معاینات بیشتر در دوران بارداری بپرسید.

عوارض رتینوپاتی مرتبط با دیابت/ تاثیر و عوارض دیابت بر بینایی چشم

از جمله عوارض این بیماری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• ادم ماکولا ناشی از دیابت
• جداشدگی شبکیه
• خونریزی زجاجیه
• گلوکوم (آب‌سیاه)
• ایسکمی ماکولا (قطع جریان خون به ماکولا)

معمولاً خونریزی زجاجیه باعث نابینایی دائمی نمی‌شود و ظرف چند هفته یا ماه پاک می‌شود. در واقع اگر شبکیه آسیب ندیده باشد، بینایی به حالت اولیه باز می‌گردد؛ اما در موارد شدیدتر، خون دید کامل را مسدود می‌کند.

در نهایت، این عوارض می‌توانند به قدری به سلول‌های بینایی آسیب بزنند که دیگر عملکرد طبیعی خود را نداشته باشند. در صورت تخریب تعداد زیادی از این سلول‌ها، ممکن است بینایی به طور دائمی از دست برود و حتی منجر به نابینایی شود.

رتینوپاتی دیابتی چگونه تشخیص داده می‌شود؟

تشخیص رتینوپاتی دیابتی با معاینه کامل چشم توسط چشم پزشک انجام می‌شود. بررسی‌های انجام‌شده شامل موارد زیر است:

• بررسی سابقه بیماری و مشکلات بینایی
• اندازه‌گیری دقت بینایی
• بررسی نیاز به نسخه جدید عینک
• معاینه ساختار چشم با مردمک گشاد
• اندازه‌گیری فشار داخل چشم

آزمایش‌های تکمیلی برای تایید تشخیص عبارت‌اند از:

• عکس‌برداری یا توموگرافی از شبکیه
• آنژیوگرافی با فلوئورسئین برای بررسی رشد رگ‌های غیرطبیعی

بسیاری از تغییرات مرتبط با رتینوپاتی دیابتی تا مدت‌ها بدون علامت هستند، اما چشم‌پزشک می‌تواند آن‌ها را در معاینه چشم با مردمک گشاد شده تشخیص دهد. برخی از این تغییرات عبارت‌اند از:

• نقاط پنبه‌ای (cotton wool spots)
• خونریزی‌های شبکیه
• میکروآنوریسم‌ها (برآمدگی رگ‌های کوچک)
• رشد رگ‌های جدید در چشم
• ادم ماکولا
• رسوبات چربی در شبکیه (اگزودات)
• رگ‌های خونی غیرطبیعی
• خونریزی در زجاجیه

چشم‌پزشک با قطره مردمک را گشاد کرده و با لنز مخصوص داخل چشم را معاینه می‌کند. ممکن است از توموگرافی انسجام نوری (OCT) برای اسکن دقیق شبکیه و بررسی تورم ماکولا استفاده کند. همچنین، آنژیوگرافی فلورسئین (با تزریق رنگ و عکس‌برداری) یا آنژیوگرافی OCT (بدون تزریق) برای بررسی رگ‌های خونی شبکیه و شناسایی نشت یا رشد غیرطبیعی رگ‌ها انجام می‌شود.

دوره‌های زمانی معاینه چشم برای افراد مبتلا به دیابت

*در دوران بارداری، حتی اگر تغییری در ته چشم (فوندوس) مشاهده نشود، باید در هر سه‌ماهه معاینه چشم انجام شود.

دوره‌های پیگیری بر اساس نتایج نیز به شرح زیر است:

رتینوپاتی مرتبط با دیابت چگونه درمان می‌شود؟

از آنجا که آسیب شبکیه در دیابت یک پیامد ثانویه است، کنترل سیستمیک بیماری زمینه‌ای اهمیت بسیار زیادی دارد؛ یعنی باید به طور دقیق قند خون، فشار خون و عملکرد کلیه‌ها تحت نظارت و کنترل شدید قرار گیرد.

رتینوپاتی دیابتی قابل درمان است، ولی درمان قطعی ندارد. برخی علائم و تغییرات شبکیه قابل کنترل‌اند، اما آسیب‌های شدید برگشت‌ناپذیر هستند.

در مراحل اولیه، ممکن است پزشک فقط به پیگیری وضعیت چشم‌ها بسنده کند و هر ۲ تا ۴ ماه یک‌بار معاینه انجام دهد.

در مراحل پیشرفته، درمان فوری ضروری است؛ به ویژه اگر بینایی تغییر کرده باشد. درمان تاری دید در دیابت نمی‌تواند آسیب ایجادشده را برطرف کند، اما می‌تواند از بدتر شدن آن جلوگیری کند.
بنابراین درمان شامل دو بخش اصلی است: کنترل دیابت و درمان‌های چشمی.

درمان‌های چشمی

درمان‌های چشمی به کنترل علائم بینایی و محدود کردن آسیب به شبکیه کمک می‌کنند. درمان‌های خاص عبارت‌اند از:

• جراحی لیزری: لیزر برای کوچک کردن رگ‌های نشت‌کننده و کاهش ورم شبکیه به کار می‌رود؛ اما ممکن است باعث کاهش دید محیطی یا شب شود.
• ویترکتومی: اگر خونریزی شدید یا اسکار زیادی در چشم وجود داشته باشد، ممکن است جراحی ویترکتومی توصیه شود.
• تزریق دارو به داخل چشم: مانند داروهای ضد-VEGF (مثل Avastin، Eylea، Lucentis) می‌توانند روند بیماری را کند یا حتی معکوس کنند. کورتون‌ها هم ممکن است در درمان تاری دید در دیابت مؤثر باشند.

درمان با لیزر

درمان با لیزر به صورت سرپایی انجام می‌شود و یکی از رایج‌ترین روش‌ها برای درمان رتینوپاتی دیابتی و ادم ماکولاست.
اهداف اصلی درمان تاری دید در دیابت با لیزر:

• تخریب بخش‌های بدون عروق شبکیه که منشأ رشد عروق غیرطبیعی و خونریزی و ادم ماکولا هستند
• افزایش اکسیژن‌رسانی مستقیم از مسیر خونی به شبکیه
• انعقاد حرارتی رگ‌های خونی غیرطبیعی

این روش در مراحل اولیه بسیار مؤثر بوده و در بیش از ۹۰٪ موارد از نابینایی بلندمدت پیشگیری می‌کند. اما اگر درمان دیر شروع شود، اثربخشی آن کاهش می‌یابد.

درمان جراحی (ویترکتومی)

وقتی خونریزی گسترده درون‌چشمی یا رتینوپاتی پرولیفراتیو درمان‌نشده وجود دارد، ویترکتومی توصیه می‌شود. در این جراحی، باقی‌مانده‌های خون، بخش‌های کدر زجاجیه و بافت‌های فیبروواسکولار از چشم خارج می‌شوند. حجم بیشتری از زجاجیه تخلیه شده و اگر امکان‌پذیر باشد، لایه بین شبکیه و زجاجیه نیز برداشته می‌شود که نقش مهمی در پیشرفت رتینوپاتی پرولیفراتیو دارد.

درمان دارویی

درمان دارویی رتینوپاتی دیابتی از بحث‌برانگیزترین بخش‌های چشم‌پزشکی مدرن است. تحقیقات زیادی در این زمینه انجام شده و جست‌وجو برای داروهای مؤثر همچنان ادامه دارد. در حال حاضر هیچ دارویی به‌طور قطعی برای درمان رتینوپاتی دیابتی تأیید نشده است.

در منابع علمی بین‌المللی، به درمان دارویی رتینوپاتی دیابتی و هموفتال تنها به صورت محدود یا در بخش‌های مربوط به تحقیقات آینده اشاره شده است. به همین دلیل، در اغلب کشورها درمان رتینوپاتی بیشتر از طریق کنترل سیستماتیک دیابت، لیزر درمانی و جراحی برای عوارض چشمی دیابت صورت می‌گیرد.

تحقیقات جدید در مورد رتینوپاتی دیابتی و DME

دانشمندان به دنبال روش‌های بهتر برای تشخیص، درمان و پیشگیری از کاهش بینایی در افراد دیابتی هستند. یکی از تیم‌های تحقیقاتی که بودجه آن توسط NIH تأمین شده، در حال بررسی تأثیر داروی کلسترول به نام فنوفیبرات در توقف پیشرفت رتینوپاتی دیابتی است.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنم؟

کنترل دقیق دیابت بهترین راه برای پیشگیری از کاهش بینایی است. اگر دیابت دارید، باید سالانه برای معاینه چشم با گشاد شدن مردمک به چشم‌پزشک مراجعه کنید؛ حتی اگر مشکلی در بینایی ندارید.

همچنین در صورت مشاهده تغییرات تدریجی در بینایی مانند موارد زیر، در اسرع وقت با چشم‌پزشک تماس بگیرید:

• کاهش بینایی یا دشواری در دید
• تاری یا دید غیرطبیعی (تصویرها کج و غیرشفاف دیده می‌شوند)
• نواحی تیره یا غیرعادی در میدان دید
• در صورت بروز ناگهانی علائم زیر فوراً به اورژانس مراجعه کنید:
• درد شدید در چشم
• از دست دادن کامل یا شدید بینایی

چشم انداز رتینوپاتی دیابتی (پیش‌بینی روند بیماری)

چشم انداز یعنی اگر رتینوپاتی مرتبط با دیابت داشته باشم، چه انتظاری می‌توانم داشته باشم؟

رتینوپاتی دیابتی یک بیماری دائمی و مادام‌العمر است؛ درمان قطعی ندارد اما قابل کنترل است و با اقدام به‌موقع می‌توان از پیشرفت آن جلوگیری کرد.

گرچه ابتلا به دیابت به معنای قطعی ابتلا به رتینوپاتی نیست، اما ریسک آن بالاست. با تشخیص زودهنگام و درمان مناسب، احتمال جلوگیری از کاهش بینایی بسیار بالاتر می‌رود.

آیا می‌توان از رتینوپاتی مرتبط با دیابت پیشگیری کرد؟

بهترین راه، مدیریت دیابت است؛ یعنی حفظ قند خون در محدوده سالم. این کار با فعالیت بدنی منظم، تغذیه سالم و پیروی دقیق از دستورات پزشک امکان‌پذیر است.

آزمایش A1C (هموگلوبین گلیکوزیله) نیز برای ارزیابی میانگین قند خون در ۳ ماه گذشته مهم است. هدف A1C معمولاً زیر ۷٪ است؛ رسیدن به این هدف می‌تواند از پیشرفت رتینوپاتی جلوگیری کند.

فشار خون بالا و کلسترول بالا نیز خطر را افزایش می‌دهند، پس کنترل آن‌ها هم اهمیت دارد.

5 راه برای پیشگیری از کاهش بینایی ناشی از رتینوپاتی دیابتی:

• اگر دیابت دارید، برای کنترل قند خون با پزشک متخصص غدد مشورت کنید. قند خون بالا به رگ‌های خونی شبکیه آسیب می‌زند و باعث کاهش بینایی می‌شود.
• اگر فشار خون بالا یا بیماری کلیوی دارید، درباره روش‌های کنترل آن‌ها با پزشک (متخصص داخلی) صحبت کنید.
• به طور منظم برای معاینه چشم با مردمک گشاد شده به چشم‌پزشک مراجعه کنید. رتینوپاتی دیابتی ممکن است قبل از بروز علائم بینایی قابل تشخیص باشد.
• اگر در یک یا هر دو چشم خود تغییرات بینایی احساس کردید، فوراً با چشم‌پزشک تماس بگیرید.
• هرچه زودتر برای درمان رتینوپاتی دیابتی اقدام کنید. این بهترین راه برای پیشگیری از کاهش بینایی است.
• سیگار خطر بسیاری از عوارض دیابت، از جمله رتینوپاتی را افزایش می‌دهد؛ از پزشک برای ترک کمک بگیرید. به خاطر داشته باشید که دیابت لزوماً به نابینایی منجر نمی‌شود. مشارکت فعال
• در مدیریت دیابت می‌تواند نقش مهمی در پیشگیری از عوارض داشته باشد.

غربالگری چشم دیابتی

تمام افراد دیابتی ۱۲ ساله و بالاتر باید برای غربالگری چشم اقدام کنند. تعداد دفعات بستگی به نتایج دو آزمایش قبلی دارد. اگر در دو آزمایش اخیر علائم رتینوپاتی مشاهده نشده باشد، هر دو سال یک‌بار باید انجام شود.
در این آزمایش، پشت چشم بررسی شده و عکس‌برداری انجام می‌شود. بسته به نتیجه، ممکن است برای معاینات منظم‌تر یا بررسی گزینه‌های درمانی به متخصص ارجاع داده شوید.

یادداشتی از تیم دارو دات کام به شما

حتی با مدیریت خوب دیابت، گاهی جلوگیری کامل از رتینوپاتی ممکن نیست. اما همچنان پیروی از درمان، معاینه منظم و مراقبت چشمی کلید حفظ بینایی است.
در صورت لزوم، پزشک فوق تخصص غدد می‌تواند شما را به یک متخصص چشم ارجاع دهد. با مراقبت مستمر، شما می‌توانید قدم‌های مهمی برای محافظت از بینایی خود بردارید.